به گزارش صدای شهر امید محسنی – ترامپ، با همان چهره نمایشی و مکث‌های سنجیده، آغاز کرد: «بیش از سی‌وپنج سال، ارمنستان و جمهوری آذربایجان درگیر مناقشه‌ای تلخ بوده‌اند. بسیاری تلاش کردند، اما شکست خوردند. امروز، ما سرانجام موفق شدیم.» صدایش پر از لحن پیروزی بود، اما آنچه در پس این واژه‌ها جریان داشت، چیزی فراتر از یک توافق دوجانبه بود.
وقتی نوبت به رهبران قفقاز رسید، هماهنگی در کلماتشان مشهود بود. پاشینیان، با لحنی آرام و جدی، ترامپ را شایسته جایزه صلح نوبل دانست. علی‌اف رشته سخن را گرفت و گفت: «شاید با نخست‌وزیر پاشینیان توافق کنیم تا درخواست مشترکی برای معرفی ترامپ به کمیته صلح نوبل ارائه دهیم.» لحظه‌ای بعد، رو به حضار و دوربین‌ها افزود: «هیچ‌کس جز او نمی‌توانست چنین کار بزرگی انجام دهد.» فضا به‌وضوح برای ساختن یک قاب نمادین چیده شده بود؛ قابی که در ظاهر، آنها را در یک صف قرار می‌داد. اما متن واقعی بازی، زیر همین پوشش دیپلماتیک پنهان بود.
*واگذاری زنگزور: 99 سال اجاره، یک تغییر ژئوپلیتیک
آنچه در بیانیه رسمی آمریکا برجسته شد، این بود که کریدور زنگزور، همان مسیری که سال‌ها موضوع درگیری نظامی و سیاسی میان باکو و ایروان بوده ، به مدت 99 سال به یک کنسرسیوم خصوصی آمریکایی واگذار می‌شود. این کریدور، نوار باریکی از خاک ارمنستان است که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند و از آنجا، به ترکیه و سپس به بازارهای جهانی راه می‌گشاید. برای باکو، این مسیر به معنای تثبیت موقعیت به‌عنوان هاب ترانزیت و لجستیک در مقیاس جهانی است. برای ایروان، فرصتی است برای اتصال به شبکه‌های تجاری گسترده‌تر، جذب سرمایه و کاهش انزوای اقتصادی. با این حال، در سال‌های گذشته، هر دو کشور بر سر کنترل کامل آن پافشاری کرده و دخالت طرف‌های ثالث را رد کرده بودند. این‌بار، به نظر می‌رسد که توصیه‌های محرمانه و مشوق‌های واشنگتن توانسته قفل را باز کند. طبق توافق، مسیر تحت قوانین ارمنستان اداره می‌شود، اما توسعه و مدیریت آن در اختیار کنسرسیوم آمریکایی خواهد بود. ترامپ روز قبل از نشست گفته بود: «این پروژه، همه ظرفیت‌های قفقاز جنوبی را آزاد خواهد کرد.»
*لغو محدودیت تسلیحاتی و پیام به تهران
همزمان با توافق، ترامپ از لغو محدودیت‌های فروش تسلیحات به آذربایجان خبر داد؛ تصمیمی که برای تهران پیام جدیدی دارد. روابط ایران و آذربایجان، به‌رغم مقاطع همکاری و تلاش تهران برای نزدیکی سیاسی، بارها تحت‌الشعاع حضور اسرائیل در نزدیکی مرزهای ایران و روابط روبه رشد آن با باکو قرار گرفته است. اکنون، تقویت نظامی باکو، آن هم با حضور آمریکا در پروژه زنگزور، می‌تواند بخشی از معادلات امنیتی شمال ایران را به‌طور جدی تغییر دهد. این مسئله در کنار مسائل اقتصادی و تجاری موضوع را برای ایران مهمتر می‌کند. مسیر مستقیم ایران به ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه در حال حاضر از طریق جاده‌ها و خطوط ترانزیتی شمال‌غرب ایران و گذرگاه مرزی نوردوز در استان سیونیک ارمنستان برقرار است. اگر کریدور زنگزور (که سیونیک را دور می‌زند) تحت کنترل کامل باکو یا یک کنسرسیوم خارجی باشد، این مسیر می‌تواند تحت محدودیت یا کنترل غیرمستقیم قرار گیرد. در همین حال، کریدور بین‌المللی شمال–جنوب مسیر اصلی تجارت بین هند، ایران، روسیه و اروپا است. شاخه غربی این کریدور از ایران به ارمنستان و گرجستان می‌رود و به بنادر دریای سیاه وصل می‌شود. اگر ارتباط زمینی ایران با ارمنستان دچار محدودیت شود، این شاخه عملاً تضعیف خواهد شد. بنابراین نگرانی تهران واقع‌بینانه است. وزارت خارجه ایران پیش‌تر هشدار داده بود که هرگونه تغییر در مرزهای همسایگان «غیرقابل قبول» است و با واکنش جدی روبه‌رو خواهد شد.
*واکنش‌های ابتدایی به توافق سه‌جانبه
قفقاز جنوبی، در حافظه تاریخی روسیه، ایران و ترکیه، بخشی از حوزه نفوذ سنتی این سه قدرت است. ورود مستقیم واشنگتن، به‌ویژه با امضای ترامپ، این موازنه را برهم می‌زند. برای مسکو، موفقیت آمریکا در این پروژه به معنای عقب‌نشینی از بخشی از نفوذ تاریخی است؛ برای آنکارا، فرصتی تازه برای تحکیم پیوند با باکو و گسترش نفوذ در آسیای مرکزی و برای تهران، تهدیدی چندوجهی.
ترکیه در ساعات ابتدایی امضای این توافقنامه سه‌جانبه در کاخ سفید اعلام کرد از این همکاری رضایت دارد. اما این در حالی است که پیش از این کشورهای منطقه در قالب سازوکار 3+3 متشکل از ایران، روسیه، ترکیه و آذربایجان، ارمنستان و گرجستان سعی کردند رویکردی میانه را برای حل و فصل موضوع در اوج تنش‌ها به کار گیرند. همان زمان البته بسیاری از تحلیلگران این رویکرد را در عین حال که بومی و نزدیک به واقعیت دانستند ابراز تردید کردند که ممکن است با وجود اثرگذاری نیروهای خارجی در این مناقشه برآیند مورد انتظار به دست نیاید. این سازوکار مشورتی-منطقه‌ای در نهایت با انصراف گرجستان از شرکت در سومین نشست مشورتی به دلیل اختلافات با روسیه و تمایل ارمنستان به پیشنهادهای غرب به نتیجه مطلوب نرسید.
در همین حال وزارت خارجه ایران امروز در بیانیه‌ای با بیان اینکه هر تغییر و اتفاقی را رصد می‌کند اعلام کرد، به رغم استقبال از صلح میان دو کشور از تبعات منفی مداخلات خارجی در این توافق نگران است. در این بیانیه تصریح شده: «جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید بر اتخاذ تمامی تدابیر سیاسی، حقوقی و اقتصادی برای تامین حقوق و منافع ملی خود، باور دارد که ایجاد مسیرهای ارتباطی و رفع انسداد شبکه‌های مواصلاتی زمانی در خدمت ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی ملت‌های منطقه خواهد بود که در چارچوب منافع متقابل، رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و بدون مداخلات خارجی باشد.» ایران بار دیگر بر سازوکار 3+3 برای همکاری سازنده و مبتنی بر منافع متقابل با هر دوکشور تاکید کرد.
*سایه اوکراین بر زنگزور؟
البته این توافق در موقعیت زمانی مشخص، دریافت‌های دیگری را به همراه داشته است. چند روز پیش از امضای این توافق، ویتکاف، نماینده ترامپ با ولادیمیر پوتین دیدار کرد. همین تقارن زمانی، تحلیل‌هایی را برانگیخت که شاید سکوت مسکو در قبال قرارداد ترامپ با آذربایجان و ارمنستان، بخشی از یک تعامل استراتژیک باشد؛ تعاملی که در آستانه دیدار دو رئیس‌جمهور در آلاسکا احتمالا بی‌ارتباط با معامله بزرگتر در جنگ اوکراین و تقسیم حوزه‌های نفوذ نیست. ترامپ بارها گفته که آماده است بخش‌هایی از مناطق اشغالی اوکراین را به روسیه واگذار کند، اظهاراتی که خشم زلنسکی و بی‌اعتمادی اروپایی‌ها را برانگیخته است. اگر این گمانه درست باشد، توافق زنگزور تنها یک پرونده منطقه‌ای نیست، بلکه قطعه‌ای از پازل بازترسیم نظم امنیتی پساجنگ اوکراین است.
توافق روز جمعه در واشنگتن، در نگاه اول، روایتی از صلح و میانجیگری موفق بود. اما در ژئوپلیتیک، هر «پایان» می‌تواند آغاز مجموعه‌ای تازه از رقابت‌ها و صف‌بندی‌ها باشد. زنگزور(پل ترامپ)، این بار نه فقط در جغرافیای قفقاز، که در نقشه قدرت جهانی، خطی تازه کشیده است.
انتهای پیام
Source link
از تالار کاخ سفید تا خطوط لرزان قفقاز
سهام:
